Problemy ze słuchem występują bardzo powszechnie, na świecie cierpi na nie około 300 mln ludzi. Niedosłuch jest schorzeniem dotyczącym głównie ludzi starszych. Wśród osób po 75. roku życia ubytki słuchu ma około 35% badanych, a w grupie osób między 65. a 74. rokiem życia – 23%. Obecnie schorzenie to dotyka również coraz częściej ludzi młodych.
Niedosłuch może rozwinąć się na skutek zmian rozwijających się w odcinku odbiorczym lub przewodzeniowym, może też mieć charakter mieszany. Ubytki słuchu tupu przewodzeniowego (niedosłuch przewodzeniowy) dotyczą zmian w obrębie ucha zewnętrznego, błony bębenkowej lub ucha środkowego. Niedosłuch odbiorczy z kolei powstaje na skutek dysfunkcji ucha wewnętrznego bądź nerwu słuchowego. Jest to najczęściej występujący rodzaj niedosłuchu. Ubytki o charakterze mieszanym rozwijają się na skutek uszkodzeń powstałych zarówno w odcinku odbiorczym, jak i przewodzeniowym.
Rodzaje i przyczny niedosłuchu odbiorczego
Ubytki słuchu powstałe na skutek uszkodzeń w odcinku odbiorczym ucha mogą dotyczyć zmian w obrębie ucha wewnętrznego (głuchota czuciowa) bądź nerwu słuchowego (głuchota neuropochodna).
Niedosłuch odbiorczy czuciowy jest najpowszechniej występującym rodzajem problemów ze słuchem, gdyż najczęściej wywoływany jest przez zanik komórek słuchowych w ślimaku usznym, który następuje na skutek zmian biologicznych zachodzących w organizmie, związanych z procesem starzenia.
Inne przyczyny, które mogą wywołać niedosłuch odbiorczy o charakterze czuciowym to:
- choroby genetyczne;
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych;
- stwardnienie zanikowe boczne;
- reumatoidalne zapalenie stawów;
- uszkodzenie słuchu na skutek głośnego słuchania muzyki bądź niewłaściwego chronienia słuchu podczas wykonywania pacy w szkodliwych warunkach akustycznych – jest to częsta przyczyna niedosłuchu u ludzi młodych, dlatego tak ważne jest uświadamianie, jak należy właściwie dbać o słuch i jak go chronić.
Niedosłuch odbiorczy neuropochodny rozwija się w wyniku nieprawidłowości w zakresie nerwu słuchowego. Jeśli zmiany te dotyczą I neuronu ósmego nerwu czaszkowego mamy do czynienia z niedosłuchem pozaślimakowym, jeśli zaś zlokalizowane są powyżej jąder ślimakowych – w neuronach od II po korę mózgową – występuje niedosłuch ośrodkowy.
Przyczyny niedosłuchu odbiorczego o charakterze neuropochodnym:
- guzy kąta mostowo-móżdżkowego;
- choroby demielizacyjne, np. stwardnienie rozsiane.
W niektórych przypadkach niedosłuch odbiorczy może być zatem symptomem poważnych chorób. Na ogół jednak (90% przypadków) związany jest z zanikaniem komórek słuchowych w ślimaku usznym. Zawsze problemy ze słuchem wymagają postawienia właściwej diagnozy i podjęcia odpowiedniej terapii.
Objawy niedosłuchu
Charakterystyczne dla niedosłuchu odbiorczego jest słabe słyszenie tonów wysokich, jak mowa kobieca czy dziecięca, a także odgłos dzwonka do drzwi czy telefonu. Może się więc zdarzyć, że osoba mająca tego typu schorzenie lepiej słyszy pukanie do drzwi niż dzwonek. Niekiedy przy ubytkach słuchu występują szumy uszne, odczuwalne przez pacjentów jako bardzo niemiłe doznania akustyczne. Inne symptomy niedosłuchu to:
- słabe słyszenie swojego zegarka lub kapiącej wody;
- głośniejsze niż kiedyś ustawianie radia lub telewizora;
- problemy ze zrozumieniem dźwięków pochodzących z większej odległości, np. podczas wykładu lub zebrania;
- trudności w zrozumieniu rozmówcy w miejscu, w którym jest duże natężenie różnych dźwięków;
- konieczność mocnego skupienia uwagi na rozmówcy, powodująca, że rozmowy stają się męczące;
- trudności w prowadzeniu rozmów telefonicznych.
Często też bliskie osoby są w stanie zauważyć pogorszenie słuchu szybciej niż sam pacjent. Przy objawach tego typu należy się zgłosić do poradni audiologicznej w celu wykonania profesjonalnego badania słuchu, które ma na celu ustalenie, jaka jest przyczyna występujących u pacjenta problemów ze słuchem oraz określenie miejsca, którego one dotyczą. Dzięki tym ustaleniom możliwe jest podjęcie rehabilitacji słuchu. Nie warto zwlekać z wizytą u specjalisty, gdyż nieleczony niedosłuch dość szybko postępuje. Natomiast właściwa rehabilitacja słuchu, podjęta we wczesnym etapie, skutecznie hamuje dalszy rozwój wady.
Diagnozowanie niedosłuchu odbiorczego
Problemy ze słuchem diagnozuje się, wykonując badanie słuchu, które może przeprowadzić lekarz laryngolog lub doświadczony protetyk słuchu w poradni audiologicznej. Podstawowe badanie słuchu to otoskopia. Wykonuje się je w gabinecie lub domu pacjenta za pomocą otoskopu – urządzenia emitującego światło, które pozwala zajrzeć do kanału słuchowego i wizualnie ocenić jego kondycję. Inne powszechnie wykonywane badania słuchu to:
Audiometrię słowną i tonalną przeprowadza się w wyciszonej kabinie, zakładając pacjentowi słuchawki i prosząc go o reakcję przy każdym usłyszanym dźwięku (audiometria tonalna), dzięki czemu można określić parametry najcichszego dźwięku słyszanego przez pacjenta, bądź o powtarzanie ciągu wyrazów (audiometria słowna), w ten sposób ustala się poziom rozumienia mowy. Tympanometria i audiometria impedancyjna wykonywane są za pomocą tympanometru, który ma za zadanie rejestrację odchyleń błony bębenkowej pod wpływem bodźców akustycznych. Są to bardzo dokładne badania pozwalające określić sprawność narządu słuchu. Szerokie zastosowanie ma zwłaszcza audiometria impedancyjna, w której określa się odruchy mięśnia strzemiączkowego i błony bębenkowej. Opisane metody diagnozowania niedosłuchu są bezbolesne i nie wymagają wcześniejszego przygotowania pacjenta, badania przeprowadza się w gabinecie. W przypadku najmłodszych pacjentów niektóre z metod należy odpowiednio zmodyfikować, aby było możliwe ich wykorzystanie (więcej na ten temat: Badanie słuchu u dzieci). W niektórych sytuacjach uzasadnione jest także wykonanie specjalistycznych badań słuchu, jak:
- badanie parametrów szumu;
- badanie potencjałów słuchowych wywołanych (ABR, BERA);
- otoemisja akustyczna TEAOE, DPOAE;
- próby nadprogowe: Langenbecka, SISI, Test Sullivana.
O przeprowadzeniu tych badań decyduje specjalista. Ich wynik może być przydatny zarówno przy ustalaniu odpowiedniej diagnozy, jak i przy doborze aparatu słuchowego.
Leczenie niedosłuchu odbiorczego
Kolejnym krokiem, po ustaleniu przyczyny występujących problemów ze słuchem, jest zastosowanie odpowiedniej terapii. Jeśli niedosłuch ma charakter schorzenia współwystępującego z innymi, poważnymi chorobami (głuchota neuropochodna), konieczna jest interwencja lekarska oraz zastosowanie leczenia farmakologicznego. W niektórych przypadkach uzasadnione jest również wspieranie słuchu odpowiednim aparatem słuchowym. Natomiast w przypadku stwierdzenie niedosłuchu czuciowego, który rozwinął się na skutek dysfunkcji ślimaka usznego, bardzo szerokie zastosowanie mają aparaty słuchowe. Schorzenie tego typu ma bowiem charakter trwały, a znaczącą poprawę słuchu w takiej sytuacji mogą przynieść prawidłowo dobrane aparaty słuchowe, które muszą być odpowiednio dopasowane zarówno do rodzaju i stopnia niedosłuchu, jak i indywidualnych oczekiwań pacjenta (więcej na ten temat: Dopasowanie aparatu słuchowego). Wybór aparatów słuchowych jest obecnie bardzo szeroki, obejmuje modele zauszne, wewnątrzuszne oraz wewnątrzkanałowe. Są to urządzenia cyfrowe o dużym stopniu zaawansowania technologicznego. Dzięki specjalistycznym funkcjom, które oferują aparaty słuchowe nowej generacji możliwe jest efektywne protezowanie słuchu również w przypadku głębokiego niedosłuchu. Zgodnie z przyjętą klasyfikacją przyjmuje się, że niedosłuch głęboki to taki, przy którym tzw. poziom progowy dźwięku jest u badanego wyższy niż 91 dB. W przedziale od 65 do 90 dB mówimy o niedosłuch dużym, od 41 do 64 dB – średnim, zaś od 20 do 40 dB – o niedosłuchu małym. Poziom progowy to najcichszy dźwięk, który jest słyszany przez pacjenta. Stopień niedosłuchu można określić, wykonując audiometrię tonalną. Im wcześniej niedosłuch zostanie zdiagnozowany, tym lepsze efekty przyniesie rehabilitacja słuchu. W certyfikowanych poradniach audiologicznych badanie słuchu wykonywane jest zazwyczaj bezpłatnie. Powszechne dofinansowanie na aparat słuchowy z Narodowego Funduszu Zdrowia obejmuje również osoby cierpiące na mały ubytek słuchu, u których stopień niedosłuchu przekroczył 30 dB (do 26. roku życia) lub 40 dB (powyżej 26. roku życia). Refundacje z NFZ i PFRON pozwalają obniżyć koszt aparatów słuchowych, dzięki czemu są to urządzenia dostępne dla szerokiej grupy ludzi.
Jak prawidłowo dbać o słuch
Aby móc jak najdłużej cieszyć się sprawnym słuchem, należy przestrzegać zasad odpowiedniej higieny słuchu, do których należy przede wszystkim właściwa ochrona tego zmysłu przed wysokim natężeniem hałasu. Dlatego tak ważne jest stosowanie słuchawek ochronnych w miejscach, w których jest głośno, np. na halach produkcyjnych, w trakcie pracy przy głośnych maszynach czy w klubach z głośną muzyką, gdzie można stosować ochronne wkładki wewnątrzuszne, niewidoczne dla innych osób. Bardzo niekorzystnie na narząd słuchu wpływa słuchanie muzyki przez słuchawki, zwłaszcza dokanałowe, które narażają ucho na dużą ekspozycję hałasu. Dobrą praktyką jest z kolei udział w okresowych badaniach słuchu. W przypadku osób pracujących w niekorzystnych warunkach akustycznych badania takie powinny być przeprowadzane w ramach okresowych badań pracowniczych. Ponieważ niedosłuch może być również wadą wrodzoną, obecnie wszystkie noworodki podlegają przesiewowemu badaniu słuchu, w którym określa się kondycję kanału słuchowego. Dobrze jest takie badanie powtarzać w kolejnych etapach rozwoju dziecka, zwłaszcza gdy są do tego wskazania, np. opóźniony rozwój mowy.
Problemy ze słuchem występują bardzo powszechnie i dotyczą coraz większej grupy osób na całym świecie. Aby się przed nimi ustrzec, należy unikać ekspozycji na hałas oraz sprawdzać, co jakiś czas stan swojego słuchu. Dzięki badaniom okresowym mamy dużą szansę na wczesną diagnozę, czyli wykrycie niewielkiego ubytku słuchu, a należy pamiętać, że im większy niedosłuch, tym większy problem. Głębokie ubytki wymagają bowiem silnego wzmocnienia oraz zastosowania nowoczesnych rozwiązań technologicznych, które są bardzo skuteczne, jednak również kosztowne. Decydując się na zakup aparatu słuchowego, warto także pamiętać o dofinansowaniach z NFZ i PFRON.
