Poprawnie działający słuch odgrywa ogromną rolę w życiu człowieka – definiuje jego funkcje poznawcze, decyduje o nabyciu podstawowych umiejętności, a także wpływa na relacje z otoczeniem. Dlatego też rodzice powinni od najmłodszych lat dziecka zwracać uwagę na to, czy pociecha nie tylko dobrze odbiera dźwięki, ale także poprawnie je rozpoznaje. W razie wystąpienia komplikacji szczególnie pomocne mogą okazać się skuteczne ćwiczenia słuchu fonematycznego.
Czym właściwie jest słuch fonematyczny?
Chociaż pojęcie słuchu odnosi się w całości do jednego z naszych zmysłów, to jednak w gruncie rzeczy możemy rozróżnić kilka jego rodzajów. Podstawowym jest słuch fizjologiczny czy też fizyczny, który odzwierciedla to, czy do naszego przewodu słuchowego docierają dźwięki z najbliższego otoczenia. Innymi słowy, wpływa on na to, czy jesteśmy w ogóle w stanie usłyszeć poszczególne odgłosy i jakkolwiek na nie zareagować. Ponadto u niektórych osób można też wyodrębnić tzw. słuch muzyczny, co przekłada się na zdolności związane z nauką gry na instrumentach.
Słuch fonematyczny, inaczej fonemowy, nie jest utożsamiany ze słuchem fizjologicznym. Służy on wykształceniu poprawnego rozumienia dźwięków, odróżniania ich od siebie, wyodrębniania pojedynczych odgłosów. To właśnie za sprawą słuchu fonematycznego jesteśmy w stanie nauczyć się mówić i pisać.
Zaburzenia słuchu fonematycznego
Problemy ze słuchem fonematycznym są trudniejsze do rozpoznania niż te ze słuchem fizjologicznym, szczególnie jeśli mowa o małych dzieciach. Zazwyczaj widząc, że kilkulatek reaguje chociażby na swoje imię i odwraca się w kierunku wydanego odgłosu, uznajemy, że jego słuch funkcjonuje prawidłowo. Wobec tego często się zdarza, że zaburzenia słuchu fonematycznego zostają zauważone dopiero na etapie nauki w szkole. Mogą one skutkować trudnościami w wykształceniu mowy – mogą pojawić się wady wymowy, dostrzegalne jest także ubogie słownictwo.
Kiedy słuch fonematyczny nie funkcjonuje prawidłowo, dziecku trudno będzie nauczyć się pisać, a kolejne komplikacje pojawiają się np. na poziomie nauki języków obcych czy chociażby tabliczki mnożenia. Występują kłopoty z zapamiętywaniem tekstu, z opuszczaniem końcówek wyrazów, a napisanie nawet krótkiego opowiadania będzie prawdziwym wyzwaniem. Na szczęście, dzięki badaniom przeprowadzonym przez profesjonalnym logopedów oraz neuropsychologów, możliwe jest wykrycie ewentualnych zaburzeń i zapobieganie im efektywnymi ćwiczeniami.
Ćwiczenia słuchu fonematycznego
Ćwiczenia słuchu fonematycznego wspierają rozwój w zakresie kształtowania umiejętności mówienia i pisania. W dużej mierze opierają się one na nauczeniu dziecka tego, w jaki sposób rozróżniać poszczególne części zdania, czyli fonemy. Wypowiedzi dzieli się na pojedyncze słowa, później sylaby, a następnie głoski.
Ćwiczenia są dostosowywane do wieku uczestniczących. Dlatego też, dla przykładu:
- małe dzieci są uczone rozpoznawania dźwięków niezwykle powszechnych na co dzień, jak chociażby odgłos jadącego samochodu, dźwięk, jaki wydają buty uderzające o podłogę, odgłos deszczu odbijającego się od parapetu. Ćwiczenia obejmują też zwykle naśladowanie tych odgłosów bądź odtwarzanie rytmu melodii poprzez klaskanie czy tupanie;
- u starszych dzieci zajęcia nierzadko dotyczą pracy z tekstem i wspomnianego podziału zdania na jego pojedyncze części. Częstym elementem ćwiczeń są np. zabawy w skojarzenia i synonimy;
- dopiero w chwili, kiedy zostaje stwierdzone, że słuch fonematyczny się rozwija, pojawiają się ćwiczenia na tekście, wobec czego możliwe jest rozpoczęcie rzeczywistej nauki czytania.
Warto przy tym pamiętać, że oprócz zajęć prowadzonych przez wyspecjalizowanego logopedę niektóre z ćwiczeń można z łatwością wykonywać z dzieckiem w domu. Przykładowo, podczas spaceru ze swoją pociechą, można zwracać uwagę na poszczególne odgłosy i urządzić zabawę w ich imitowanie. W ten sposób nie tylko zatroszczymy się o prawidłowy rozwój malucha, ale też jednocześnie pogłębimy więź między rodzicem a dzieckiem, co pozytywnie wpłynie na dalsze nawiązywanie relacji.
Bibliografia
- Kruczyńska A., Marek Kurkowski Z., Diagnoza i usprawnianie słuchu fonematycznego i fonetycznego, „Nowa Audiofonologia” 2015, t. 4, nr 4.
- Krzyżyk D., Słuch fonematyczny i artykulacja a sprawność ortograficzna, [w:] Profilaktyka logopedyczna w praktyce edukacyjnej, pod red. K. Węsierskiej, t. 1, Katowice 2012.
- Prinzel-Kania A., Psycholingwistyczne i biologiczne podstawy nauczania wymowy, „Języki Obce w Szkole” 2017, t. 61, nr 2.
